Արտ հաուս. օրվա տերմինը

Ի՞նչ է արտ հաուսը

Արտ հաուսն այն կինոն է, որը նախատեսված չէ լայն լսարանի համար: Այն անվանում են նաև հեղինակային, անկախ, փառատոնային, ոչ կոմերցիոն, էլիտար և ինտելեկտուալ կինո: Որպես կանոն, արտ հաուս ֆիլմերի հեղինակները չեն ձգտում տոմսարկղային հաջողության, նրանք հաճախ են միաձուլում տարբեր կինոժանրերը, նկարահանման նորարարական մեթոդներ կիրառում, լցնում ֆիլմը սիմվոլիկիկայով և շեշտադրում սոցիալական կամ հոգեբանական թեմաներ:

Ինչու՞ և ինչպե՞ս առաջացավ տերմինը

Կինոն ստացել է «ժամանցային» և «ինտելեկտուալ» տարանջատումները դեռևս 20-րդ դարի սկզբին: Արդեն 1950-ականներին ԱՄՆ-ում հայտնվեցին կինոթատրոններ, որոնք ցուցադրում էին նախապատերազմյան հոլիվուդյան, արտասահմանյան, անկախ ամերիկյան ցածր բյուջետային ֆիլմեր, որոնք նկարահանվել են առանց խոշոր կինոստուդիաների օգնության: Նման հաստատությունները կոչվում էին «art house», թարգմանաբար՝ «արվեստի տուն»: Ավելի ուշ՝ 1955 թվականին Փարիզում հիմնադրվեց CICAE արտ հաուս կինոթատրոնների Միջազգային կոնֆեդերացիան. այն գործում է մինչ օրս։ CICAE-ի անդամ է 1992 թվականին հիմնադրված Europa Cinemas միությունը, որի կազմում են եվրապական կինոն ներկայացնող կինոթատրոնները։

Նախապատմությունը…

1910-20-ականներ

Ժամանակակից արտհաուսի «նախնիներն» են համարվում Դեյվիդ Գրիֆիթի «Անհամբերություն» և Սերգեյ Էյզենշտեյնի «Զրահակիր «Պոտյոմկին»» ֆիլմերը, որոնց ազդեցությունը եվրոպական կինոշարժման ուղղությունների զարգացման վրա նկատվում էր տասնամյակներ շարունակ։ Էյզենշտեյնի «Զրահակիր «Պոտյոմկին»» ֆիլմը հեղափոխական պրոպագանդա էր: Կինոնկարը նորարարական էր առաջին հերթին իր մոնտաժային լուծումների շնորհիվ. Էյզենշտեյնը վստահ էր՝ ֆիլմը պետք է մոնտաժել այնպես, որ  այն հանդիսատեսի մոտ առավելագույն հուզական մթնոլորտ ստեղծի ու էմոցիոնալ արձագանք ստանա: Այս ֆիլմի շնորհիվ Էյզենշտեյնի ձեռք բերած միջազգային ճանաչումը հնարավորություն տվեց սովետական կինոռեժիսորներին նկարահանել «Հինը և նորը» ու «Հոկտեմբեր» ֆիլմերը. վերջինս ստեղծվեց 1917 թվականի հոկտեմբերյան հեղափոխության տասնամյակի առթիվ:

Օտարերկրացի կինոքննադատները բարձր գնահատեցին այս երկու ֆիլմերը։ Էյզենշտեյնի ուշադրությունը հիմնականում կենտրոնացած էր այնպիսի կառուցվածքային հարցերի վրա. ինչպիսիք են կամերայի անկյունները, ամբոխի տեղաշարժերը և այլն։ Նկարահանման նման տեխնիկայից օգտվել են նաև Վսեվոլոդ Պուդովկինն ու Ալեքսանդր Դովժենկոն: Արտհաուսի վրա ազդեցություն ունեցան նաև այնպիսի իսպանացի ավանգարդ արվեստագետներ, ինչպիսիք են Լուիս Բունյուելը և Սալվադոր Դալին (այո՛, այո՛, Դալին զբաղվել է ոչ միայն գեղանկարչությամբ. Դալիի արտհաուս ֆիլմերից է, օրինակ՝ «Ոսկե դար»-ը): Մեծ է նաև ֆրանսիացի դրամատուրգ և ռեժիսոր Ժան Կոկտոյի ֆիլմերի ներդրումը՝ արտհաուսի ստեղծման գործում:

Վերոնշյալ «ազդակներից» հետո էլ՝ 1920-ական թվականներին կինոհասարակություններում սկսեց տարածվել այն կարծիքը, որ ֆիլմերը կարելի է տարանջատել. «ժամանցային կինո, որն ուղղված էր զանգվածային լսարանին, և լուրջ գեղարվեստական կինո, որն ուղղված էր ինտելեկտուալ լսարանին»:

Այս տարիներին Անգլիայում Ալֆրեդ Հիչքոկը և Իգոր Մոնտիգը ստեղծեցին մի «Կինոընկերություն», որը համարում էին «գեղարվեստական ​​նվաճում», առաջ եկան «դիալեկտիկական մոնտաժով սովետական ֆիլմերը», գերմանական «Universum Film AG» ստուդիայի էքսպրեսիոնիստական կինոնկարները, ինչպես նաև ֆրանսիական «Cinéma pur» ավանգարդ շարժումը, որի առաջնամարտիկներից էին դադաիստներ Ման Ռեյը, Ռենե Կլերը և Մարսել Դյուշանը: 

1940-50-ականներ…

1940-ականների կեսերի նկարահանված իտալական նեոռեալիզմի այնպիսի ֆիլմերն, ինչպիսիք էին Ռոբերտո Ռոսելինիի «Roma, città aperta»-ն, «Paisà»-ն և Վիտտորիո դե Սիկայի «Ladri di biciclette»-ն կարելի է համարվել «գիտակցված քայլեր՝ արտհաուսում»: 1940-ականների վերջին ամերիկյան հասարակության շրջանում տարածված կարծիք կար, որ իտալական նեորեալիզմը և եվրոպական այլ «լուրջ» ժանրերը տարբերվում են սովորական հոլիվուդյան ֆիլմերից: Այս տեսակետն ամրապնդվեց ԱՄՆ-ի խոշոր քաղաքներում և համալսարաններում «արտհաուս կինոթատրոնների» ստեղծմամբ: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո «ամերիկյան կինոդիտողների զգալի հատվածը հոգնել էր հոլիվուդյան ֆիլմերից», և նրանք սկսեցին այցելել նորաստեղծ արտ հաուս կինոթատրոններ ՝ այլընտրանք գտնելու ակնկալիքով:

1950-ականներին վերջում ֆրանսիացի կինոգործիչները սկսեցին արտադրել ֆիլմեր, որոնք ոգեշնչված էին իտալական նեոռեալիզմից և դասական հոլիվուդյան կինոյից: Քննադատները այս ֆիլմերն անվանեցին «Ֆրանսիական նոր ալիք»:

1960-70-ականներ…

Ֆրանսիական Նոր ալիքը շարունակվեց նաև 1960-ականներին: Նույն թվականներին «արտ հաուս» տերմինը ավելի լայն կիրառություն ստացավ ԱՄՆ-ում, քան Եվրոպայում: Բացի այդ, միացյալ Նահանգներում դրա նշանակությունը շատ ավելի լայն էր ու ներառում էր օտարալեզու, հեղինակային, փորձարարական, անկախ, վավերագրական ու կարճամետրաժ ֆիլմերը: 1970-ականներին այս տերմինն օգտագործվում էր, անգամ, գեղարվեստական ​​կառուցվածք ունեցող եվրոպական պոռնոգրաֆիկ ֆիլմերի համար…

Այսուհետ արտհաուսը սկսեց թևակոխել իր զարգացման հետագա փուլերը. այնպիսի ընկերությունները, ինչպիսին է, օրինակ Miramax Films-ը սկսեցին աշխատել արտ հաուս ֆիլմերի հետ, որոնք խոշոր ստուդինաների կողմից արդեն հասցրել էին պիտակավորվել, որպես «կոմերցիոն առումով անհաջող» կինոնկարներ: