Մի շնչով «ապրած տարիներ»…Վարդգես Պետրոսյան

Վարդգես Պետրոսյան. լայն իմաստով գրական, հասարակական, քաղաքական մտածողության մեջ իր ժամանակներում չգերազանցված տիպար: Իսկ ավելի մասնակի իմաստով՝ արձակագիր, դրամատուրգ, հրապարակախոս. բոլոր իմաստներով և յուրաքանչյուր գործունեությամբ՝ նվիրյալ:

Տան փոքրը, «մայրիկը»…պատերազմը

Աշտարակի իր տանն իր ընտանիքն էր. Վարդգեսը տան փոքրն էր ու տատի ամենասիրելին: Տատին «մայրիկ» էին ասում, տատը 100 տարվա շեմն անցավ ու հասցրեց թոռան հարսանիքին երգել: Իր ժամանակների համար կիրթ կին էր. հպարտանում էր, որ Թումանյանին ու Անդրանիկին է տեսել, Աստված գիտի՝ քանի րոպեով, բայց տեսե՛լ է: Վարդգեսը պատերազմի հետ մոտիկից է շփվել. ավագ եղբորն աքսորել են «Րաֆֆի» կարդալու համար, հայրը որդու բանտարկության հետ չհաշտվելով մահացել է երիտասարդ,  քրոջ ամուսինը զոհվել է պատերազմում, իսկ քույրը՝ կապուտաչյա քույրը հիվանդացել է և փրկել նրան չի հաջողվել:

Մնացել է Վարդգեսը իր մոր և «մայրիկի» հետ:

«Փորձեց հիշել մանկությունը: Իզուր է թվում, թե հեշտ է հիշել մանկությունը: Տարիներ հետո մարդիկ ոչ այնքան հիշում են մանկությունը, որքան հորինում են մոտավորապես նման, մոտավորապես իրենցը»: 

Վարդգես Պետրոսյան «Ապրած և չապրած տարիներ»:

 

Պարբերականներ, ամսագրեր

«Սովետական Հայաստան», «Ավանգարդ», «Պիոներ կանչ», «Երկիր Նաիրի» և իհարկե «Գարուն»՝ 9 տարվա նվիրում: «Գարուն»-ը լույս տեսավ խորհրդային՝ ազատ մամուլի ու գրականության համար, նուրբ ասած, անհարմար տարիներին, այն հայ մամուլի պատմության մեջ իսկական իրադարձություն էր: «Գարուն»-ի տպաքանակը գերազանցեց բոլորին, իսկ ինքը մնաց անգերազանցելի:

«Գարուն»

«Մեր ամսագրի բանալին մենք այսօրվանից հանձնում ենք տաղանդավոր ստեղծագործություններին, որոնց մեջ մեր դարի, մեր օրերի վեհությունն են՝ տագնապները, հաստատականներն ու հարցականները: Մենք կուզենանք ու կպայքարենք, որ այդ բաց դռներով անգամ չկարողանան ամսագիր թափանցել ժամանակավրեպ, անհույզ ու անմիտ գործեր, որոնց հեղինակները, հաճախ, այն միամիտ գյուտարարներին են նմամ, որոնք 20րդ. դարի 2-րդ կեսին հեծանիվ են հայտնագործում:

Ի՞նչ ենք երազում. ամենից առաջ, որ դուք ծայրից ծայր կարդաք մեր ամսագիրը»:

19678, հունվար, «Գարուն» ամսագրի անդրանիկ համար :

60-ականների սոցիալիզմի մեջ «Գարուն»-ը փոքրիկ անկախություն էր, մագնիս, որն իր շուրջն էր հավաքել երկրի գրական, ստեղծագործական ու շատ ազատական կորիզը: Բայց «Գարուն»-ը ո՛չ կոլեկտիվ աշխատանքի, ո՛չ էլ լրիվ համակարծիքների հավաքատեղի չէր… «Գարուն»-ն անհատներին էր ու դա Վարդգեսի վաստակն էր. սկզբունքորեն ու հիմնովին տարբեր մտածողություններ համակրգելու ու մատուցելու ստացված գաղափարը: Հետագայում Վարդգեսն ինքը կխոստովանի, որ խմբագրական գործունեությունն այս ամսագրում իր կյանքի լավագույն տարիներն էին:

Իր բազում կոչումներով հանդերձ Վարդգեսը շատ ավելի թղթակից էր քան՝ խմբագիր, շատ ավելի գրող, քան՝ Գրողների Միության նախագահ, առհասարակ, Վարդգեսը շա՜տ ավելին էր:

Ստորագրության պատիվը

Հոդվածը դառնում է ինքնատիպ «Հիպոկրատի երդում» լրագրողների համար:

«Ստորագրության պատիվը… Թերթում, ամսագրում չի կարող լինել փոքր կամ մեծ, կարևոր կամ անկարևոր նյութ, և դրա համար ժուռնալիստը ամեն պարագայում պետք է հարգի իր ստորագրությունը։ Խրվե՛նք կյանքի մեջ, այրվե՛նք այսօրվա երազներով, գրենք ավելի լա՛վ, ավելի կրքո՛վ, ավելի մարդկայի՛ն: Արժանի՛ լինենք այն երջանկությանը, որ ընթերցողը որոնի մեր ազգանունը, իսկ երբ ասեն՝ «Ընկերը ժուռնալիստ է» – մարդիկ դեպի մեզ թեքվեն հարգանքով և հետաքրքրությամբ»:

1956, «Գարուն» ամսագիր, Վարդգես Պետրոսյան

 

«Հեքիաթներ ունեցեք: Ձեր հեքիաթը»:

Արձակագիրը

Սիրված արձակագիրը ժամանակին մայրաքաղաք ու գրական կյանք է մտել բանաստեղծություններով՝ «Բալլադ մարդու մասին»: Ինչ վերաբերում է արձակին՝ «Նամակներ մանկության կայարաններից», «Վերջին ուսուցիչը», «Ապրած և չապրած տարիներ»… Պետրոսյանը պատմում է մեղմ ու յուրահատուկ նրբությամբ, ասում է՝

«Սուտ է, աշխարհում ոչ մեկից ու ոչ մի բանից հետք չի մնում. ոչ ավազի վրա, ոչ ուրիշների հիշողության մեջ, ոչ ժամանակի ծալքերում: Մարդուն մնում են միայն ապրած և չապրած տարիները»:

«Ապրած և չապրած տարիներ», Վարդգես Պետրոսյան

Խորհրդային Հայաստանի ու սփյուռքահայության մասին յուրատեսակ, պարունակային մոտեցմամբ է գրված «Հայկական էսքաիզներ» էսսեն: Արձակգրի ստեղծագործությունը մեծապես երիտասարդների մասին է՝ նրանց հոգեբանական բնութագրի բացահայտման… «Քաղաքի կիսաբաց լուսամուտները», «Դեղատուն «Անի»»:

Վարդգես Պետրոսյանի արձակի և մասնավորապես վեպի սկզբնաղբյուրը կյանքն է, նրանը՝ ներկան արտացոլելու գրականությունն է:

«Սումգայիթում ցեղասպանության փորձ է արվել…»

Ազգային գործիչը

Պետրոսյանը եղելէ  ՀԳՄ վարչության առաջին քարտուղար, այդ պաշտոնում աշխատել է մոտ 6 տարի, որից հետո ևս 7 տարի աշխատել է որպես նախագահ։

Վարդգես Պետրոսյանը առաջիններից էր, որ Մոսկովյան բարձր ամբիոնից խոսեց Սումգայիթյան ջարդի ու Ղարաբաղյան հարցի արդար կարգավորման մասին:

Օգտվելով իր պաշտոնական դիրքից ինչպես նաև լինելով Կարեն Դեմիրճյանի համադասարանցին, նա բոլոր հնարավոր միջոցներն օգտագործում էր պատանի, տաղանդավոր խոստումնալից երիտասարդներին աջակցելու համար, լուծում էր հրատարակվելուց մինչև սոցիալական խնդիրներ:

«…բայց նա ընդամենը քսանմեկ տարեկան էր, և ես ասացի՝ մնա»։

Սերերը…

Պետրոսյանի անձնական կյանքը լիքն էր, լեցուն: Ամուսնացել է 2 անգամ, բայց կյանքի վերջին տարիներին ապրել մի երիտասարդ աղջկա հետ:

«Նա այդպես լցվեց իմ կյանքի մեջ՝ խելագար ու զարմանալի, ոչինչ չպահանջող և անզգույշ։ Ես հիմա չեմ հիշում՝ գեղեցի՞կ էր նա արդյոք։ Նրա աչքերի մեջ կար հարցական մի տխրություն, մի քիչ երկինք և մի քիչ խշշոց։ Ինձ թվում էր այդ աչքերն անընդհատ նայում էին կյանքին ու հարցնում՝ ինչո՞ւ… Նա եկավ առանց հարցնելու, փաթաթվեց իմ օրերին՝ ինչպես խաղողի վազն է բարձրանում փայտե հենակների վրա, և ինձ համար կախեց իր ջահելության ողկույզները՝ բոլորը, ինչ ուներ։ Եվ ոչինչ չպատահեց։ Ոչինչ»։

«Ինչու են շուտ մեռնում ծաղիկները», Վարդգես Պետրոսյան

Կինը՝ Սոնան նրան ապահարզան չէր տալիս, ուզածն ունեցվածքից մեծ մասնաբաժին էր, հավանաբար: Հերթական նշանակված դատից 2 օր առաջ Վարդգեսը սպասնվում է անհայտ հանգամանքներում իր տան շքամուտքում (1994թ.): Այն, որ Սոնայի համար շահավետ էր այդ սպանությունը դեռևս ուղղակի վարկած է…

---