Օրեր առաջ 18-րդ Ոսկե ծիրանը հյուրընկալեց ականավոր ամերիկացի ռեժիսոր և սցենարիստ, Օսկարի նոմինանտ և Մարտին Սկորսեզեի հետ համատեղ «Տաքսու վարորդ» ու «Կատաղի ցուլ» (արդեն) դասական ֆիլմեր ստեղծած կինոգործիչ Փոլ Շրեյդերին, ում վերջին ռեժիսորական աշխատանքը՝ Օսքար Այզեքի մասնակցությամբ «Սառը հաշվարկ» քրեական մարտաֆիլմ-դրաման սեպտեմբերին ցուցադրվում էր նաև հայաստանյան կինոթատրոններում: Երևանյան կինոփառատոնի նախագահ, ռեժիսոր Հարություն Խաչատրյանը բացման արարողության ժամանակ շնորհեց Շրեյդերին «Փարաջանովյան թալեր» մրցանակը՝ կինեմատոգրաֆում ունեցած մեծ ավանդի համար:
Իսկ Vnews Culture-ի կինոքննադատ Դիանա Մարտիրոսյանին հաջողվեց կինոգործչի խիտ գրաֆիկում անձամբ զրուցել Շրեյդերի հետ ժամանակակից կինոտենդենցների, կինոարվեստում բռնության էսթետիկացման և արդի ամերիկյան կինեմատոգրաֆի մասին:
– 1976 թվականին Ձեր սցենարով ստեղծված Սկորսեզեի «Տաքսու վարորդ»-ը, իսկ 1994-ին Տարանտինոյի «Քրեական ընթերցվածք»-ը արժանացան միջազգային կինոյի ամենամեծ՝ Կաննի կինոփառատոնի մրցանակին, Ոսկե արմավենու ճյուղին: Բազմաթիվ կինոքննադատներ կարծում են, որ այս տարվա Կաննի գլխավոր հաղթող «Տիտան» ֆիլմը շարունակում է այդ երկու ֆիլմերի ճանապարհը՝ կինոյում նոր ձևով բռնության էսթետիկացման ճանապարհը…
– Ես չեմ տեսել Կաննի այս տարվա հաղթողին, դրա մասին գաղափար չունեմ, բայց գիտեմ մի ուրիշ բան. բռնության մասին ֆիլմերը ժամանակին՝ ամենասկզբում, շատ-շատ արհեստական էին, կեղծ, և դրանք հենց այդ կերպ ուզում էին մարդկանց շոկի ենթարկել: Հետո հայտնվեցին Վիետնամի մասին կադրերը (Շրեյդերը նկատի ունի 1955-75 թթ. Վիետնամի պատերազմը), բռնությունը դարձավ ավելի արտահայտիչ, երևացին մարդկանց կտրված գլուխները, բաց վերքերը, բայց հիմա ուրիշ՝ հակառակ ուղղությամբ ենք շարժվում: Այժմ գնում ենք դեպի համացանցային բռնություն. եթե գնաք նկարահանման հրապարակ, կտեսնեք, որ հիմա ոչ ոք այլևս չի կրակում, կինոգործիչները ատրճանակների փամփուշտները տեղադրում են հետարտադրական փուլում, պայթյունները տեղի են ունենում հետարտադրական փուլում… «Սև այրի»-ում կամ «Iron Man»-ում այդպես է, գիտեք… «Քրեական ընթերցվածք»-ում էլ երգիծական բռնության ստեղծում էր, իրականում ոչ մեկին դիտավորյալ և դաժանաբար կրակելով չեն սպանում (խմբ. Շրեյդերը նկատի ունի, որ ֆիլմում բոլոր մահերը զավեշտալի են): Իրականում կինոյի ստեղծման մեջ կան վրձին-գործիքներ, որոնք էլ օգտագործվում են ստեղծման փուլում. մեկը կոչվում է «սեքս», մյուսը՝ «բռնություն», մի ուրիշը՝ «կատակերգություն»: Բռնության գույնն այնքան վառ է, որ բարդ է այն անտեսելը:
Փոլ Շրեյդերն ու Օսքար Այզեքը «Սառը հաշվարկ» ֆիլմի նկարահանումներին
– 2017 թվականին ես ներկա էր Ձեր վերջին ֆիլմերից մեկի՝ First Reformed դրամայի համաշխարհային պրեմիերային Վենետիկում. այն ֆիլմերից էր, որոնց վերջանալուն պես չես հասկանում՝ դուրդ եկա՞վ, թե՞ ոչ, այդքան հակասական է, և դա ավելի ակնհայտ զգացվում էր կինոփառատոնի մյուս՝ եկեք ասենք ավելի «փափուկ» ֆիլմերի ֆոնին…
– Դե դա այն ֆիլմերից է, որտեղ բռնությունն այդքան էլ հստակ ու բացահայտ չէ, նախևառաջ գլխավոր թեման, որի շուրջ ստեղծված է First Reformed-ը՝ շրջակա միջավայրի փլուզումն ու դրա հետևանքներն ինքնին բավականին ծանր թեմա է:
1977 թե 78 թվականին (խմբ. 1980-ին) մի մեծ հրապարակում եղավ Saturday Review կոչվող շաբաթական թերթում, մի համար թողարկեցին շապիկին ես էի, Սկորսեզեն, Ուոլթեր Հիլը, Բրայան դե Պալման վերևում էլ գրված էր՝ The Brutalists, տակն էլ ենթավերնագիրը՝ Making Movies Mean and Ugly: Այդ պահին ես հասկացա, որ չեմ ուզում, որ ինձ «նկարեն այդ վրձինով», ասեցի՝ ես հետ եմ քաշվում:
– Երբ Ոսկե ծիրանի Ձեր Ռանդեվուի ժամանակ զրուցում էիք հանդիսատեսի հետ գրականությունից, դասականներից՝ Դոստոևսկուց մինչ Դրայզեր. ինձ մի հարց է հետաքրքրում՝ կա՞ արդյոք կինեմատոգրաֆում տարբերություն մարմանական, ֆիզիոլիգիական բռնության և հոգևոր՝ խղճի դեմ գնացող բռնության միջև, և ո՞րն է այն ըստ Ձեզ:
– Երևի թե դա որոշ առումով անտիկ ժամանակների գրականության հետևանք է, որ ամերիկյան գրականությունը քիչ է խոսում հոգևորի մասին, հիմա, իհարկե, ամերիկյանը դարձել է խիստ միջազգային: Օրինակ՝ NETFLIX-ով ցուցադրվող այդ հարավ-կորեական հեռուստաշոուն, այդ սերիալում (խմբ. Squid Game) հարյուրավոր մարդիկ են սպանվում 15 րոպեների ընթացքում, և դա միանշանակ կարող ենք ասել ամերիկյան բռնություն չէ (ծիծաղում է): Եթե այդ նախագիծն իրականացնեին Միացյալ Նահանգներում՝ կարծում եմ, մարդիկ աղմուկ կբարձրացնեին, բայց դա Հարավային Կորեայում է, հետևաբար մենք լռում ենք: Բայց մենք ունենք բազմաթիվ այլ նախագծեր, որոնք սպառվում են դրսում՝ Ջեյմս Բոնդը կամ Iron Man-ը, ստեղծվում են հաշվի առնելով նաև դրսի շուկայի հնարավորությունները, Չինաստանում, օրինակ, չափաբաժիններն ավելի մեծ են, բազմաթիվ ֆիլմեր վաճառվում են միջազգային շուկայի համար: Կարծում եմ, ամբողջ աշխարհում է հիմա այդպես՝ աղմուկ հանող մեծ նախագծերի շուկայի ժամանակաշրջանի հետ գործ ունենք:
– Ամե՞ն ինչ եք նայում NETFLIX-ով… այս տարի նաև դուրս եկավ Սկորսեզեի վիդեո-պոդքասթ հիշեցնող Pretend, It’s a City վավերագրական սերիալը՝ գրող ու գրականագետ Ֆրեն Լեյբովիցի հետ գլխավոր դերում:
– Շատ զվարճալի էր, ինձ դուր էր գալիս, թե ինչպես է Մարտին կչկչում Ֆրենի կատակների վրա… Այո, իհարկե, շատ եմ նայում, ամեն ինչ էլ նայում եմ՝ անկախ ժանրից: Բայց մի բացառությամբ՝ չեմ նայում սիքվելները, այսինքն եթե արդեն նայել ես Iron Man-ը, Iron Man-ի երկորդը նայելու կարիք այլևս չկա, եթե նայել ես A Quite Place-ը, A Quite Place-ի երկորդ մասը նայելու կարիք չկա (ծիծաղում է):
– 90-ականներին Ձեր ֆիլմերի ազդեցությունն ակնհայտ էր, հիմա ամեն ինչ խառնվել է իրար, այնքան շատ է նոր կինոն.. Ըստ Ձեզ՝ որտե՞ղ է այն շարժվում:
– Հիմա մենք շատ տարօրինակ տեղում ենք, որովհետև հիմա շատ հեշտ է ֆիլմ ստեղծել: Բայց դրա հետ մեկտեղ կա մի կարևոր նրբություն. Sundance-ի ժամանակ փառատոնը ստանում 12.000 կամ ավելի հայտ, դրանցից 50-60-ը կցուցադրվեն, դրանցից 8-ը կամ 10-ը կմտնեն վարձույթ, 2-ը կամ 3-ը գումար կաշխատեն: Այսօր սա է մեր աշխարհը, չնայած, միշտ է այդպիսին եղել: Թեև այսօր կինոգործիչը պետք է ունենա հիմնական աշխատանք, որը նրան կկերակրի:
– Երբ տեսա մեկ այլ ամերիկյան փառատոնային՝ Շոն Բեյքերի The Florida Project ֆիլմում «Ձեր» դերասան Ուիլեմ Դեֆոյին, հիշեցի իր և Ձեր համատեղ ֆիլմերը, որոնք հեղինակայինի և կոմերցիոնի արանքում էին, օրինակ՝ Light Sleeper-ը… այսօր, կարծես թե, նմանատիպ ֆիլմեր չեն կարող ստեղծվել:
– 80-90-ականներին ես ստեղծում էի նման ֆիլմեր՝ «Ամերիկյան ժիգոլոն», «Հարդքորը», «Թեթև քունը», սկզբից ես աշխատում էի ստուդիաների հետ, իրենց հետ էինք արտադրում դրանք, իրենց դրանում հետաքրքված էին, հետո ստուդիաները դադարեցրին ստեղծել նման ֆիլմեր: Գնացել էի Ճապոնիա, վերադառնալուն պես պարզվեց, որ իրավիճակը փոխվել է, ցուցադրում էի ստուդիաների տնօրեններից մեկին Դեֆոյի մասնակցությամբ «Թեթև քունը», նայեց, հավանեց, բայց ասաց՝ «Փոլ, մենք այլևս նման ֆիլմեր չենք նկարում»…
Իսկ հիմա շատ-շատ բան է ստեղծվում, և ես գալիք ֆիլմերի մասին մտածում եմ ոչ որպես կինոգործիչ, այլ որպես հանդիսատես:
Լուսանկարը՝ Մարիամ Լորեցյանի
