2019 թվականին Ազգային ժողովի ընդունած օրենքի համաձայն՝ ապրիլի 16-ը «Հայ կինոյի օր» է սահմանվել։ Այս առիթով մի քանի հետաքրքիր փաստ.

• Հայկական կինեմատոգրաֆի առաջին կադրերը ստեղծել է Ալեքսանդր Դիգմելյովը՝ 1911 թվականին, Էջմիածնում՝ նկարահանելով Ամենայն հայոց կաթողիկոս Մատթեոս Բ Կոստանդնուպոլսեցու թաղման արարողությունը։ Այդ կադրերը հետագայում համարվել են կորած, սակայն 2013-ին կինովավերագիրներ Մաթոսյանները գտել են դրանք։
• 1912 թվականին եգիպտահայ հրատարակիչ Վահան Զարդարյանը ստեղծել է հայկական թեմայով առաջին հայկական կինոնկարը, որ կոչվել է պարզապես «Հայկական սինեմա»։ Ֆիլմի շնորհանդեսը կայացել է 1913-ի մարտի 13-ին՝ Կահիրեում։
• 1913-ին Իվան Պերեստիանին Ալեքսանդր Խանժոնկովի ստուդիայում էկրանավորել է Շիրվանզադեի «Նամուս» վիպակը (ֆիլմը՝ «Երդումով կապվածները», սցենարիստ և զլխավոր դերակատար՝ Վահրամ Փափազյան)։

Կինոգետ, արվեստագիտության թեկնածու, Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի դոցենտ, Կինոքննադատների միջազգային ֆեդերացիայի (FIPRESCI) անդամ Սիրանույշ Գալստյանը VNews.am-ի հետ զույցում վստահեցնում է, որ հայկական կինոն ներկայում ունի հետաքրքիր ֆիլմեր, որոնք, սակայն, շատ քիչ են ներկայացվում հանրությանը։ 

«Լավագույն դեպքում ամեն ինչ ավարտվում է պրեմիերայով, տպավորություն է, որ միայն սերիալներ են նկարահանվում, այնինչ այդպես չէ իրականում։ Այսօր խնդիրն այն է, որ հայկական կինոյի և հայ հանդիսատեսի միջև պորտալարը կտրվել է»,- ասաց Սիրանույշ Գալստյանը։

Նա վստահեցրեց, որ շատ անելիք ունեն հեռուստաընկերությունները, քանի որ քիչ չեն դեպքերը, երբ ֆիլմերը վարձույթներում մի ընթացք հաջողություն չեն ունեցել, սակայն հեռուստատեսությամբ մի քանի անգամ ցուցադրվելուց հետո անմիջապես ճանաչում են ձեռք բերել։ Այդպես է եղել, օրինակ, «Մենք ենք, մեր սարերը» ֆիլմի դեպքում։

 

«Մեր հանդիսատեսին անհայտ է հայկական կինոն, այնինչ շատ լավ ֆիլմեր ունենք. Վիգեն Չալդրանյանի, Սուրեն Բաբայանի ֆիլմերը, Էդգար Բաղդասարյանի «Էրկեն կիշերը», Հայկ Օրդյանի՝ էկզոտիկ հմայքով աչքի ընկնող «Զուլալին»։ Այս ֆիլմերը սիրողական մակարդակի չեն, այլ պրոֆեսիոնալ, հետաքրքիր, բարձրորակ արտադրանք»,- ներկայացրեց կինոգետը։

 

Սիրանույշ Գալստյանը ժամանակակից կինոընկալման ևս մեկ խնդիր նշեց՝ խորհրդային ֆիլմերի հանդեպ կարծրատիպային, անտեսողական վերաբերմունքը։

 

«Խորհրդային շրջանում նկարահանված հայկական ֆիլմերի մեծ մասը շատ խորը իմաստ ունի։ Դրանցում հետաքրքիր նյուանսներ կան, մարդկային բնույթը վեր հանող զարմանալի դրվագներ, խորիմաստ մտքեր, հպանցիկ կադրերի միջոցով արգելված գաղափարների վերծանում, որոնց առնչվել է պետք։ Անհրաժեշտ է դիտել այդ ֆիլմերը, գնահատել, ոչ թե թյուրիմացաբար անտեսել։ Դրանցում ուսուցանող շատ բան կա»,- պարզաբանեց նա։

 

Սիրանույշ Գալստյանը որպես օրինակ բերեց Աղաբաբովի «Գառնին», Կեսայանցի «Մարդն Օլիմպոսից»-ը։ Նա նշեց նաև Աղաբաբովի սցենարներով նկարված «Բարև, ես եմ» և «Վերադարձ»  ֆիլմերը, երբ երկուսի դեպքքում էլ հերոսները հայ գիտնականներ են, որոնք թողնում են շատ ավելի բարենպաստ պայմանները Մոսկվայում, Լենինգրադում և վերադառնում հայրենիք, որպեսզի այստեղ իրականացնեն իրենց ծրագրերը։

 

«Ո՞վ է ասել, որ ամեն նոր ֆիլմ կինոլեզվի առումով նոր ասելիք պետք է ունենա, գլուխգործոց լինի։ Այդպես չէ, նրանց հիմքում ինքնաճանաչումն է։ Մեր անցյալի ֆիլմերում թաքնված ուղերձներ կան, որոնք շատ կարևոր են, ուսումնասիրման ենթակա։ Կարելի է ասել որ 88-ի շարժման և 1994-ի հաղթանակի մեր հայրենասիրական դրսևորումներին և՛ս նպաստել են այն ժամանակվա մեր հայկական ֆիլմերը»,- ասաց Գալստյանը։

 

Կինոգետի համոզմամբ՝ հնարավորությունները գերագնահատելու կամ թերագնահատելու կարիք չկա, պարզապես համակցված մոտեցում է անհրաժեշտ, պետք է սովորենք մեր ֆիլմերը դիտարկել տարբեր հարթություններում։