Դեկտեմբերի 9-13-ը, համաճարակային կանոններով պայմանավորված, մեզ համար արդեն սովորական դարձած առցանց ձևաչափով տեղի ունեցավ 《Կին》 միջազգային կինոփառատոնը՝ ներկայացնելով 51 ընտրված ֆիլմ 26 երկրից։ Բացի անիմացիոն ֆիլմերից, որոնք հատուկ ցուցադրվել են արցախցի երեխաների համար, մյուս ֆիլմերը հասանելի էին միայն օնլայն։ Սակայն կինոփառատոնի ընթացքում մեկ վավերագրական ֆիլմ այնուամենայնիվ ցուցադրվեց Երևանի կարևորագույն պատմամշակութային դաճլիհներից մեկում՝ Ե. Չարենցի անվան արվեստի և գրականության թանգարանում, և ցուցադրման վայրը պատահական չէր։

Պատմում ենք, թե ինչու էր սույն ցուցադրությունն այդքան անհրաժեշտ և ներկայացնում ենք ֆիլմը, որը ցանկալի է անպայման դիտել, իսկ օնլայն կամ օֆլայն՝ արդեն այդքան էլ էական չէ։

 

Երևանում «Գյոթե կենտրոն»-ի կազմակերպած սցենարական վորք–շոփի արդյունքում 4 հայաստանաբնակ հեղինակ հնարավորություն ստացան 400$ բյուժեով կյանքի կոչել իրենց իսկ կողմից գրված պատմությունները։ Ֆիլմը ստացվել է ասիմետրիկ՝ յուրաքանչյուր ռեժիսոր իրավունք ուներ նկարահաներ իր հերոսուհուն այնպես, ինչպես ցանկանում էր։ Նախապայմանը մեկն էր՝ ընտրել հայազգի կին–արվեստագետ, որը ստեղծագործել է 20-րդ դարի առաջին կեսին։ Կինոալմանախի համար ընտրվեցին Այծեմնիկ Ուրարտուն (օրիորդության մեջ՝ Տեր-Խաչատրյան), որը մասնագիտատական կրթություն ստացած Հայաստանի առաջին կին–քանդակագործն էր, Արմեն Օհանյան կեղծանունով (իսկական անունը՝ Սոֆյա Փիրբուդաղյան) աշխարհահռչակ պարուհին և գրողը, որի մասնագիտական որակներով հիացած էր անգամ Անատոլ Ֆրանսը, նկարչուհի Վերա Վարդ Պատրիկյանը, ով ծնունդով Վրաստանից էր և գրեթե ամբողջ կյանքն ապրել և ստեղծագործել է Ռուսաստանում: Չորրորդ հերոսուհին  ճարտարապետ Ցողիկ Արաբյանն էր։

Ճարտարապետ Ցողիկ Արաբյանը

 

Վերջինիս նախագծով կառուցված յուրահատուկ երևանյան առանձնատունը գտնվում է Այգեձոր թաղամասում, որտեղ էլ մինչ օրս ապրում են ճարտարապետի ուղիղ ժառանգները։ Չորս մասից բաղկացած վավերագրական ֆիլմն անվանվեց «Մոռացված անուններ»՝ ի նշան, ազդակ և, հավանաբար, նաև ճիչ արվեստասեր և մշակութային ժառանգության նկատմամբ ոչ անտարբեր հանրությանը, որպեսզի վերոհիշյալ, երբեմնի կարկառուն և տաղանդավոր կանանց անունները հանրայնացվեն, իմացվեն և հիշվեն, քանի որ այսօր և այստեղ մենք, ցավոք, գրեթե չունենք նման մասշտաբի և որակի արվեստագետներ։

 

պարուհի և գրող Արմեն Օհանյանը

 

Պետք է նշել, որ ոչ բոլոր հերոսուհիների մասին կարելի է հավասարաչափ տեղեկություն գտնել հայաստանյան ազգային արխիվներում, այդ իսկ պատճառով 4 մասանոց ֆիլմում ամեն հեղինակ դիմել է ինքնուրույն՝ իրարից տարբեր ռեժիսորական լուծումների և հնարքների, և չորս կանանց ստեղծագործական կյանքի սթորիթելինգն իրարից խիստ տարբերվում է։ Կանանցից ոմանք, քանի որ ապրել և մահացել են Հայաստանից դուրս՝ չեն թողել հայաստանաբնակ ժառանգներ, ումից և կարելի էր ֆիլմի համար մանրակրկիտ տեղեկություններ ստանալ։ Այդպես, օրինակ՝ Վարդ Պարտիկյանը, որը ծնվել է Քութաիսիում, սովորել Թիֆլիսում և արդյունքում տեղափոխվել Մոսկվա, կյանքի որոշ ժամանակաշրջան ապրելով Երևանում, փոխել է իր անունն ու, Վարդ Պատրիկյանից զատ, նաև հանդես է եկել որպես Վերա Վարդ-Պատրիկովա կամ պարզապես Վերա Պատրիկովա։

Վարդ-Պատրիկովայի աշխատանքներից, 1987-1988թթ

Այդ կեղծանունով իր մասին կարելի է տեղեկություն գտնել Թիֆլիսի և Մոսկվայի ազգային արխիվներում։

Արմեն Օհանյանը, որն ակտիվ ճամփորդել է և ելույթ ունեցել տարբեր երկրներում, իր մասին թողել է անհամեմատ ավելի շատ տեղեկություն։ Պարուհին խորհրդային տարիներին անգամ այցելել է Մեքսիկա, որտեղ էլ մահացել է։

Օհանյանի մասին հասանելի են բազմաթիվ հրատարակված նամակներ, ակնարկներ, հղումներ և հարուստ ֆրանսալեզու գրական ժառանգություն։ Իսկ մեր ժամանակակից հետազոտողներից գրող և կինոգետ Արծվի Բախչինյանը լայնածավալ զբաղվել է պարուհու տպավորիչ և բեղմնավոր կյանքի մասնագիտական ուսումնասիրությամբ, ինքն էլ հենց «Մոռացված անուններ»-ում պարուհու մասին պատմող ֆիլմի համահեղինակն է:

 Ճարտարապետ Ցողիկ Արաբյանի ամենանշանավոր և ռեժիսորի համար հասանելի կառույցը ճարտարապետի առանձնատունն է, որը, ցավոք, այս պահին գտնվում է ոչ բարվոք վիճակում և ունի շուտափույթ վերանորոգման կարիք։

Այծեմնիկ Ուրարտուն՝ Մարտիրոս Սարյանի քանդակի վրա աշխատելիս

Պարադոքսալ է, որ այս անվանի և ականավոր կանանց մասին մեզ այսօր գրեթե ոչ մի ազգային հարթակից չեն պատմում, ավելին՝ եթե չլիներ այս (եթե ոչ չնչին, ապա գերհամեստ բյուջեով) ստեղծված կիսա–սիրողական փորձարարական ֆիլմը, որը ֆինանսավորել է «Գյոթեի կենտրոնը»՝ ես ինքս, որքան էլ որ հետաքրքրվում եմ 20-րդ դարի արվեստով, չէի տեղեկանա Վարդ Պատրիկյանի գոյության և նրա տասնյակ երփնավոր աշխատանքների մասին, որոնք (պարզվեց) հասանելի են համացանցում՝ ի դեմս քնքուշ պաստելային սոցռեալիստիկ նկարների։ Կամ այլ առիթով երբեք չեմ լսել Այծեմնիկ Ուրարտուի ծանրաբեռն, բարդություններով և դժբախտություններով լի ստեղծագործական և անձնական կյանքի մանրամասների մասին։ Այնուամենայնիվ, Ուրարտուն ակտիվ մասնակցություն ունեցավ մեր երկրի հասարակական կյանքի մեջ, ներգրավված է եղել Հայաստանի նկարիչների միության ստեղծման ակտիվիստների խմբում, մինչև կյանքի վերջին օրը չի դադարել ղեկավարել Հայաստանի նկարչական ֆոնդը, բացի այդ Նկարիչների միության խորհրդի անդամ էր և Նկարիչների միության քանդակների բաժնի ղեկավար: Իսկ այս մասին այսօր պատշաճ, մատչելի և հասանելի կերպով չի խոսում ոչ մի տեղական կառույց, որը դե յուրե և դե ֆակտո պետք է զբաղվի ազգային արվեստի պահպանմամբ և տարածմամբ։

---