Մշակույթի, դրա մասին մեր պատկերացումների և ոլորտում առակ խնդիրների ու ձեռքբերումների մասին զրուցել ենք
պատմաբան, լրագրող Կարպիս Փաշոյանի հետ։
Սկզբի համար նախ փորձենք հնարավորինս սեղմ բանաձևել. ի՞նչ է մշակույթը։
– Մարդու միջավայրը, այսինքն այն, ինչ մենք կանք։
Տարիներ շարունակ խոսվում է Հայաստանում մշակույթի և մշակութային կյանքի վերածննդի անհարաժեշտության մասին։ Ինչո՞վ է դա պայմանավորված և ինչո՞ւ չի լինում այդ վերածնունդը։
– Մշակույթի վերաբերյալ մեր պատկերացումները չափազանց քաղքենի են: Այսինքն, մշակույթ ասելիս մենք պատկերացնում ենք ինչ-որ բարձր ու անհասանելի տիրույթ, որը անպայման անցյալում է ու նորից պետք է վերածնվի: Իրականում այդպես չէ:
Պատճառն այն է, որ մարդիկ շփոթում են արվեստն ու մշակույթը: Բայց իրականում մշակույթը շատ ավելի լայն հասկացողություն է և չի սահմանափակվում միայն սիմֆոնիաներով, կտավներով ու պոեմներով: Մշակութային միջավայրը մարդու կամ մարդկանց ուղիղ արտացոլանքն է, ինչպիսին է մարդը, այդպիսին էլ կլինի նաև մշակույթը: Վերածննդի մասին խոսելն իմ համոզմամբ անլուրջ է, քանի որ վերստեղծելու ճիգերն էլ են ապարդյուն: Ներկայումս մենք պետք է մտածենք ավելի շուտ ստեղծելու մասին, պետք է նոր մարդ ստեղծենք, որպեսզի դրա հետ զուգահեռ ստեղծվի նաև նոր մշակութային միջավայր: Խոսքը 21-րդ դարի մարդու մասին է: Այսինքն մենք պետք է ապահովենք մարդու սրընթաց անցումը 19-րդ դարից դեպի 21-րդը:
Ի՞նչ անել դրա համար կամ ի՞նչ չանել։
– Պատճառների պատճառը կրթությունն է: Փոխել կրթական համակարգը՝ համապատասխանեցնելով այն դարաշրջանի պահանջներին: Ներհայկական միջավայրի ամենաառաջնային հարցադրումը պետք է լինի հետևյալը. Ինչպե՞ս կազմակերպել որակյալ ու արդյունավետ հանրակրթություն:
Վերջին տասնամյակում Հայաստանում մշակութային արժեքներ ստեղծվե՞լ են։ Կենցաղից սկսած մինչև արվեստ, երաժշտություն, կինո՝ բոլոր ոլորտները ներառյալ։ Եթե այո, ապա մի քանի օրինակ։
– Իհարկե ստեղծվել են: Մարդը օժտված է ստեղծելու և արարելու բացառիկ ունակությամբ, այսինքն որտեղ մարդ կա, այնտեղ էլ օրինաչափորեն պետք է լինի արժեք ստեղծելու բնական հակվածություն: Սա բնորոշ է բոլոր հանրույթներին և հայ հանրույթը այդ տեսանկյունից բացառություն չէ: Մշակութային տեսանկյունից ամենամեծ ձեռքբերումներից մեկն այն է, որ հայաստանցիները աստիճանաբար կտրվում են նահապետական կյանքի արխայիկ պատկերացումների շրջանակից: Մարդը աստիճանաբար կարողանում է իր մեջ ուժ գտնել, հրաժարվել վնասարար ադաթերից ու գնալ ազատության հետևից: Սա չափազանց դանդաղ գործընթաց է, բայց արդեն իսկ անկասելի:
Արվեստի տեսանկյունից նույնպես որոշակի տեղաշարժեր կան: Մասնավորապես օրինակներ կարող եմ բերել գրականությունից: Հայաստանում ապրում ու ստեղծագործում են այնպիսի գրողներ, ինչպիսիք են Վիոլետը Գրիգորյան, Արամ Պաչյանը, Կարեն Անտաշյանը: Նրանք իսկապես լուրջ գործեր են ստեղծել, որոնց հայ հանրույթը դեռևս վերադառնալու ու վերարժևորելու առիթներ կունենա: Հասկանալի է, արվեստի տեսանկյունից մենք դեռևս մեծ պայթյուն չենք կարող արձանագրել: Ցավոք սրտի մենք գաղափարական տեսանկյունից դեռևս շարունակում ենք պրովինցիալ լինել ու ապրում ենք եվրոպական ինչ-որ պերիֆերիայում, որտեղ արժեքները ամենավերջինն են տեղ հասնում: Ինձ թվում է առաջին հերթին հենց այս արգելքը պետք է հաղթահարենք ու դուրս գանք ավելի լայն տարածություն. խոսքը գաղափարական տարածության մասին է:
Եթե կրկին անդրադառնանք մշակույթի ոլորտներին, որո՞նք են, որ ամենաշատը «խնամքի» անհրաժեշտություն ունեն թե՛ պետության, թե՛ հանրության կողմից։
– Պետական խնամքը որպես վերջնական արդյունք փոխակերպվում է ցենզուրայի: Այսինքն պետք է շատ զգույշ լինենք ու կոնկրետ սահմաններ գծենք: Բոլոր ոլորտներն էլ խնամքի կարիք ունենք, գրականությունից մինչև օպերա ու բալետ, թատրոնից մինչև կենցաղ և այսպես շարունակ: Պետությունը պետք է ոչ թե փորձի տնօրինել ոլորտներն այդ, այլ սահմանի այնպիսի խաղի կանոններ, որոնց ներգոծության պայմաններում զարգացում կարձանագրվի:
Բայց միևնույն է, ես լավ չեմ հասկանում, թե ինչ է խնամքը: Խնամքի արդյունքում պարտադիր չի արժեք ստեղծվի, միգուցե ոչ էլ ստեղծվի: Հիվանդ ու մահացող մարդուն որքան ուզում ես խնամի, միևնույնն է չի ապրելու: Արժեք ստեղծելու համար ուրիշ խթան է պետք:
Վերջում փոքր բլից։ Վերջիվերջո ի՞նչ է դիտում, լսում ու կարդում Կարպիս Փաշոյանը։
– Իմ նախընտրությունները միանշանակ չեն՝ Շոստակովիչից ու Սվիրիդովից մինչև ռուսական ռոք ու բրազիլական sepultura, ֆիլմեր այդքան հաճախ չեմ դիտում, բայց շատ եմ սիրում Քրստոֆեր Նոլանի ֆիլմերը:
Գեղարվեստական գրքերից հոգնել եմ, հատկապես վեպերից: Հիմնականում հրապարակախոսական, քաղաքական էսսեներ, հոդվածներ եմ կարդում ու մասնագիտական գրքեր: Էս պահին ապրում եմ Միշել Ֆուկոյի աշխատանքներով: Եվ չմոռանամ Հաննա Արենդթին:
Զրուցեց Մհեր Թարոյանը
