Հայաստանի մարզերում մեծ ֆուտբոլին ճանապարհ տվող գլխավոր ակումբը «Շիրակն» է: 2015 թվականին Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիան ակադեմիա կառուցեց Գյումրիում և այն շահագործման հանձնեց «Շիրակին»: Այժմ այն ամենանորարարական համակարգով աշխատող ակադեմիան է, քանի որ առաջինն է սկսել կիրառել մանկապատանեկան ֆուտբոլի համար Խինես Մելենդեսի գրած Ազգային ծրագիրը: VNews.am-ը մեկ օր անցկացրեց Գյումրու ակադեմիայում և ներկայացնում է, թե այն ինչպես է աշխատում և ինչ յուրահատկություններ ունի:
Ակադեմիայի կառուցվածքը
«Շիրակի» ակադեմիայում ամեն օր մարզվում են, 10 տարիքային թիմ կա. օրը սկսում են 5-6 տարեկանները, իսկ ավարտում՝ 17-18-երը: Նրանց հետ աշխատում է 8 մարզիչ, որոնցից յուրաքանչյուրը 2 թիմ է մարզում և երեխաներին սովորեցնում ֆուտբոլային այբուբենը՝ վարելը, կասեցնելը, հարվածելը, փոխանցելը…
Երեխաները 12-13 տարեկանից սկսում են մասնակցել Հայաստանի առաջնություններին, բայց ոչ միշտ արդյունքի համար: Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիայի պահանջով այս պահին 2009-2011 թվականի ծնվածները խաղում են առանց միավորների, որպեսզի մրցակցությունը վաղ տարիքում չշեղի զարգանալու ձգտումից: Ակադեմիայում երեխաները սկզբնական շրջանում խաղում են 1 դարպասապահ և 5 ֆուտբոլիստ առջևում, այնուհետև՝ 1 ու 7, հետո նոր անցնում են դասական՝ 11-ը 11-ի դեմ խաղին:
Գյումրիի ակադեմիայում միշտ իրարանցում է, որովհետև այնտեղ մարզվում է 300-320 երեխա, որոնք ակադեմիայում միջինն անցկացնում են 7-9 տարի: Ընդ որում՝ լինում են դեպքեր, երբ 7 տարիներն էլ նրանք նույն մարզչի հետ են աշխատում, որը թույլ է տալիս զարգանալ այն մասնագետի հետ, որը բոլորից լավ է ծանոթ նրա ֆուտբոլիստի կարողություններին:
Նախկինում Գյումրիի կենտրոնում եղել է Լևոն Իշտոյանի անվան մարզադպրոցը: Այնտեղ 2 խաղադաշտ կար, սակայն, զարմանալիորեն, մարզվող երեխաների թիվն ավելի շատ էր՝ 400-450:
«Հիմա ֆուտբոլով զբաղվողների թիվը կրճատվել է բնակչության թվի նվազեցման պատճառով: Մարդիկ գնում են արտասահման, Եվրոպա: Նախկինում նրանք ավելի լավ էին ապրում, մնում էին Գյումրիում և իրենց երեխաներին սպորտի տանում»,- մեզ հետ զրույցում ասաց ակադեմիայի թիմերի համակարգող Գևորգ Ալեքսանյանը:
«Շիրակի» ակադեմիայում 7 մեծ մարզադաշտ կա և մեկ փոքր: Դրանցից 7-ը բնական խոտածածկով են, իսկ մեկը՝ արհեստական:
«Ինքս կողմնակից եմ բնական խոտի վրա ֆուտբոլ խաղալուն, հատկապես երեխաների դեպքում: Արհեստականի վրա մարզվելիս վնասվածքները շատանում են: 15 տարեկանից արդեն երեխաների մկաններն այլ կերպ են արձագանքում խոտածածկին, և արհեստականի վրա վնասվածքի ռիսկը մեծանում է»:
Ամենափոքր տարիքի երեխաները շաբաթական 3 մարզում են անցկացնում, իսկ 14-15 տարեկանները՝ 4-5, չհաշված առաջնության խաղերը: Ամեն օր ակադեմիայում մարզումներ են անցկացվում մինչև երեկոյան 18:00-19:00-ն:
«Մենք չենք ունեցել այսպիսի ակադեմիա: Ողջունելի է Հայաստանի ֆուտբոլի ֆեդերացիայի կատարած աշխատանքը, որը տարբեր մարզերում ակադեմիաներ է կառուցում: Դրա շնորհիվ երեխաները մարզվում են խոտածածկի վրա, տաք ջրով լողանում մարզումներից հետո, գույքի խնդիր չկա, ամեն ինչ նպաստավոր է, ինչը թույլ է տալիս կենտրոնանալ ֆուտբոլի վրա»:
Քանի որ «Շիրակի» ակադեմիան գտնվում է Մուշ թաղամասում, ակումբի սաների 40-50 տոկոսն այնտեղ բնակվող պատանիներն են: Մյուսները Գյումրիի կենտրոնից և այլ թաղամասերից են գալիս: Ակումբը տրանսպորտ չի տրամադրում նրանց համար, ծնողներն են մարզման բերում երեխաներին, այնտեղ սպասում են և հետո տուն տանում: Բայց պարզվեց ակադեմիան 300-ից ավելի սան հավաքագրել է առանց գովազդ տեղադրելու:
«Քաղաքում բոլորը գիտեն «Շիրակի» մասին, այն 60 տարվա պատմություն ունի: Ծնողներն իրենք են երեխաներին բերում ակադեմիա: Ընդունում ենք բոլորին, նույնիսկ եթե լավ տվյալներ չունի: Մենք մարզիչ ենք, պետք է նրանց սովորեցնենք խաղալ: Երեխան, որ դպրոց է գնում, նույնպես գիտելիք չի ունենում, բայց նրան դուրս չեն հրավիրում, այլ սովորեցնում են: Ուսուցիչը չի ասում չգիտես: Ուսումն էլ մեզ մոտ անվճար է: Միգուցե, մենք Հայաստանում այդպիսի միակ ակադեմիան ենք»:
Հայկական ֆուտբոլում միշտ ամենամտահոգիչ խնդիրներից մեկը եղել է մանկապատանեկան ֆուտբոլում մարզիչների վարձատրությունը, այն միշտ ցածր է եղել: Դա շատ կարևոր հարց է, որովհետև ծնողներին հուզում է, թե ցածր աշխատավարձով մարզիչը որքանով է նվիրված իր աշխատանքին: «Շիրակում» մարզիչների համար ստեղծված է աշխատավարձերի հետզհետե բարձրացման համակարգ: Այժմ ակադեմիայի յուրաքանչյուր մարզիչ ամսական ստանում է 140-160 հազար դրամ:
Մեր ընտրանին
«Ֆուտբոլի Հոգվարթսը». Ինչու է «Այաքսի» ակադեմիան լավագույնն աշխարհում
«Ամեն ինչ անելու եմ, որ կրկին հրավիրվեմ Հայաստանի հավաքական». Արտյոմ Միքայելյան
«Երբ փողոց ենք դուրս եկել, երկրպագուները միշտ հաղթանակ են պահանջել, բայց նրանք էլ հասկացան իրավիճակը». Դավթյան
Չնայած նրան, որ դա մեծ գումար չէ, այդուհանդերձ, որոշ չափով մարզիչներին թույլ է տալիս կենտրոնանալ իրենց աշխատանքի վրա, այլ ոչ թե մտածել երկրորդ գործ գտնելու մասին: Առանց այդ էլ ակադեմիայում աշխատանքը բազմակողմանի գիտելիքներ է պահանջում, քանի որ տարբեր տարիքային երեխաներին ու պատանիներին, տարբեր մոտեցում է հարկավոր.
«Հատկապես դժվար է մարզել ամենափոքր տարիքի՝ 5-6 տարեկան երեխաներին: Նրանց ամեն ինչ զրոյից ենք սովորեցնում: Օրինակ, 15 տարեկաններն արդեն գիտեն ինչ վարժություններ ենք անելու, ինչպես ենք խաղալու: Բայց պատանիների դեպքում էլ բարդություններ կարող են հանդիպել հոգեբանական տեսանկյունից: Նրանք մոտենում են մեծահասակի կյանքին և խնդիրներին: Նրանց շեղող գործոններն էլ շատ են, օրինակ՝ սմարթֆոնները: Իրականում դրանք շատ են հոգնեցնում երեխաներին: Հեռախոսները հատկապես խանգարում են խաղերին նախապատրաստվելու օրերին, ստիպված ենք լինում պահանջել, որ անջատեն: Մարզիչներս ու ծնողները հնարավորինս փորձում ենք վերահսկել նրանց»:
Մելենդեսի մեթոդներն օգտագործող հայկական առաջին ակումբը
Մոտ 2 տարի առաջ «Շիրակը» դարձավ առաջին ակումբը, որը սկսեց մարզումներն անցկացնել Խինես Մելենդեսի գրած մանկապատանեկան ֆուտբոլի զարգացման ծրագրով: ՀՖՖ-ն մարզումային լայնածավալ այդ ծրագիրն անվճար առաջարկել էր ակումբներին, սակայն սկզբում միայն գյումրեցիներն էին սկսել կիրառել այն: «Շիրակում» որոշել են յուրօրինակ «միքս» անել. նրանք տեխնիկական վարժությունները կատարում են Մելենդեսի ծրագրով, իսկ ֆիզիկականը՝ հոլանդացի Ռայմոնդ Վերհեյնի:
«Մելենդեսի գրած ազգային ծրագիրը լիարժեք չէինք կարող կիրառել ֆիզիկական նախապատրաստության տեսանկյունից, որովհետև այն նախատեսված էր հավաքականների համար: Չկար ուղեցույց, թե ինչ պետք է անենք 6 շաբաթ տևող նախապատրաստական շրջանում, այն հավաքականների համար 5-6 օրվա մարզումներ էր նախատեսում»,- մեզ պատմեց «Շիրակի» ակադեմիայի մարզիչ Արսեն Հովհաննիսյանը:
Վերհեյնի ծրագրի առավելությունը նաև այն է, որ 90 տոկոս ֆիզիկական վարժությունները գնդակով են, այդպես երեխաները չեն ձանձրանում: Այդ ծրագրին հատկապես լավ են տիրապետում ու կիրառել են «Շիրակի» ներկայիս և նախկին մարզիչներ՝ Վարդան Բիչախչյանը, Ֆելիքս Խոջոյանը, Տիգրան Դավթյանը, Կարեն Ալեքսանյանը, որոնք իրենց փորձը փոխանցել են ակադեմիայի ներկայիս մարզիչներին:
Գյումրիում Մելենդեսի մարզումային ծրագրից օգտվելով ստացել են մարզումների այնպիսի ուղեցույց, որի շնորհիվ հնարավոր է լինում նախապատրաստվել խաղային յուրաքանչյուր իրավիճակի:
«Մելենդեսի ծրագրում տեխնիկատակտիկական վարժություններն այնքան լավ են մտածված, որ նույնիսկ «քառակուսի» վարժության ժամանակ նախատեսված է, թե ինչպես պետք է ֆուտբոլիստները փոխանցում կատարեն և պաշտպանվեն: Դա թույլ է տալիս հասկանալ, թե գրոհելիս ինչպես փոխանցում կատարես, որտեղ և ինչպես փորձես խլել գնդակը և այլ իրավիճակներ վերարտադրել:
Օրինակ, եթե մենք ցանկանում ենք, որ մեր թիմը պրեսինգի ժամանակ մրցակցին ստիպի գնդակը փոխանցել եզր, ու այնտեղ մենք խլենք գնդակը, ապա հատուկ այդ դեպքի համար քառակուսի վարժության տեսակ կա»:
«Շիրակի» ակադեմիայի մարզիչ Արտյոմ Հակոբյանը նույնպես շեշտում է ակումբում մարզումային փոփոխությունները.
«ՀՖՖ-ում մեզ ամեն ինչ ցույց տվեցին, բացատրեցին: Ես շատ գոհ եմ այդ ծրագրից: Երեխաների մոտ արդեն բարձր մակարդակի վրա է գնդակը ընդունումը, խաղարկումը և ֆուտբոլի նրբությունների ընկալումը»:
«Շիրակի» մարզիչները տևական ժամանակ հայկական ֆուտբոլում եղել են այն միակներից, որոնք ազգային ծրագրին ավելի լավ ծանոթանալու համար հատուկ դասընթացների են մասնակցել: Ավելին՝ Արսեն Հովհաննիսյանին ու Արա Մկրտչյանին հրավիրել են Հայաստանի Մ15 հավաքական, որտեղ նրանք ոչ միայն դիտորդ են եղել, այլև կատարել են երկրորդ մարզչի պարտականությունները: Դա թույլ է տվել հենց պրակտիկայում սովորել ծրագրի նրբությունները:
«Մելենդեսը տեքստից բացի նաև տեսանյութեր է տրամադրել, որպեսզի տեսնենք, թե մարզումներն ինչպես են անցկացվում: Բայց միևնույն է որոշ բաներ չէինք հասկանում: Հավաքականում մեկ շաբաթ անցկացնելուց հետո հասկացանք այլ նրբություններ: Ազգային ծրագրով աշխատանքը մեզ շատ է դուր գալիս, բոլորս առաջադիմել ենք, ինչը նկատում ենք նաև մեր սաների մոտ»,- պատմեց Հովհաննիսյանը:
Իսպանահոլանդական «միքսի» կիրառումից հետո արդյունքները երկար սպասել չտվեցին: Նախկինում գյումրեցի պատանիներն աչքի էին ընկնում իրենց թասիբով, մինչև վերջ պայքարելու ունակությամբ, սակայն տեխնիկապես հազվադեպ էին գերազանցում մրցակիցներին: Մարզիչները փաստում են, որ հիմա ֆուտբոլիստները կտրուկ զարգացել են նաև տեխնիկական պատրաստության տեսանկյունից: Դա նաև նկատելի է արդյունքներից, քանի որ գյումրեցիներն առաջատար դիրքեր են զբաղեցնում տարբեր տարիքային առաջնություններում: Այդ հաջողությունները մյուս ակումբներին դրդել են նույնպես կիրառել միքսային տարբերակը: Ավանի ակադեմիայում ի սկզբանե իսպանական ծրագրով էին աշխատում, մինչդեռ «Ուրարտուի» որոշ մարզիչներ նոր-նոր սկսել են կիրառել այդ համակարգը:
Ի՞նչ անել ակադեմիան ավարտելուց հետո
Ֆուտբոլիստները «Շիրակի» ակադեմիան ավարտում են 18 տարեկան դառնալուն պես: Մինչև այդ շատերն արդեն կողմնորոշված են լինում շարունակե՞լ ֆուտբոլով զբաղվել, թե՞ այլ կերպ դասավորել կյանքը: Օրինակ՝ քիչ չեն դեպքերը, երբ 18-ին մոտ տարիքում պատանիները կենտրոնանում են ուսման և համալսարան ընդունվելու վրա, իսկ մյուսները զորակոչվում են բանակ: Բայց «Շիրակում» կա նաև ֆուտբոլային ճանապարհ: Ակադեմիայի լավագույն սաները տեղափոխվում են «Շիրակ-2», որը մասնակցում է Հայաստանի Առաջին խմբին: Այնտեղից էլ ուղիղ ճանապարհ է բացվում յուրաքանչյուր գյումրեցի ֆուտբոլիստի երազանքի իրագործման համար՝ խաղալ «Շիրակի» գլխավոր թիմում: Հայաստանի ամենահեղինակավոր թիմը միշտ մեծ տեղ է տվել իր սաներին, սակայն հրավիրել է նաև որակյալ լեգեոներների:
Վերջին մեկ տարում թիմում լուրջ փոփոխություններ կատարվեցին. թիմից հեռացավ հիմնական ամբողջ կազմը, իսկ նրանց հիմնականում փոխարինեցին ակումբի սաներ և այլ հայ երիտասարդներ: Իհարկե, արագ արդյունք դա չտվեց ակումբին, բայց լավ հիմք կդառնա ապագայի համար:
«Մենք «Շիրակի» ակադեմիայի ֆուտբոլիստներին հետևում ենք, երբ դեռ պատանեկան թիմերում են խաղում, իսկ հետո ավելի ուշադիր ենք նրանց, երբ հայտնվում են «Շիրակ-2»-ում: Մեծ ուշադրություն ենք դարձնում, թե ինչպես են մարզվում, ինչ խաղաոճ ունեն: «Շիրակի» գլխավոր թիմ հրավիրելու համար մեծ դեր է խաղում մեր կազմում որևէ դիրքում թափուր տեղը: Հաճախ կենտրոնանում ենք կոնկրետ դիրքի ֆուտբոլիստ փնտրելու վրա: Ընդ որում՝ տարիքը կապ չունի, ֆուտբոլիստը կարող է հասուն խաղ ցուցադրել 18-20 տարեկանում կամ ավելի ուշ: Այժմ էլ ակադեմիայում և «Շիրակ-2»-ում կան շնորհալի ֆուտբոլիստներ, որոնք քրտնաջան աշխատանքի դեպքում կկարողանան հայտնվել գլխավոր թիմում: Մեր ակադեմիայի մարզիչները ճիշտ աշխատանք են կատարում և կարողանում են լավ ֆուտբոլիստներ պատրաստել գլխավոր թիմի համար»,- ընդգծեց «Շիրակի» գլխավոր մարզիչ Տիգրան Դավթյանը:
Ֆուտբոլիստի համար ակադեմիայից մինչև գլխավոր թիմ հասնելը երազանք է ու հպարտություն: Այդ ճանապարհն անցել և նույնիսկ Հայաստանի հավաքական է հրավիրվել պաշտպան Արտյոմ Միքայելյանը:
«2015 թվականից «Շիրակը» մարզվում է ակադեմիայում և մեր աչքով ենք տեսնում, թե ինչպիսի լավ պայմաններ կան բոլորի, այդ թվում երեխաների ու պատանիների համար: Երբ ես պատանի էի, պայմաններն այդքան էլ լավը չէին: Իսկ հիմա արդեն կա ակադեմիա, որտեղ աշխատում են A, B, C կարգի մասնագետներ, որոնք վերապատրաստում են անցել արտասահմանցի մասնագետների հետ: Մեր պատանիները, եթե հասնում են գլխավոր թիմ, ուրեմն դա արդեն որակի նշան է: Այդ ճանապարհը պատահական չեն կարող անցնել: Եթե նրանք հասել են «Շիրակ», ուրեմն մարզիչները նրանց մեջ ինչ-որ բան նկատել են: Բայց հետո էլ չպետք է թուլացնեն տեմպը, քանի որ մեր առաջնությունում արդեն այլ մակարդակ է: Այստեղ փորձ է հարկավոր, որպեսզի հարմարվեն մեծահասակների ֆուտբոլին և ինտեգրվեն թիմին»,-ասաց Արտյոմ Միքայելյանը:
«Շիրակը» միշտ տեղացի որակյալ ֆուտբոլիստներ է տվել հայկական ֆուտբոլին. Լևոն Իշտոյան, Արթուր Պետրոսյան, Հարություն Վարդանյան, Հովհաննես Թահմազյան… Այժմ գյումրեցու թասիբին ու նվիրվածությանը գումարվել է նաև զարգացման հոլանդաիսպանական համակարգ, ինչը կարող է աննախադեպ արդյունքներ տալ: Համենայն դեպս նման համադրություն դեռ երբեք չի կիրառվել և այն կարող է հայկական ֆուտբոլի գաղտնի զենքը դառնալ: