Այս անգամ զրուցել ենք «Քաոս» հեռուստասերիալի ռեժիսոր Հայկ Կբեյանի հետ:
Հայկ, մի փոքր կպատմե՞ս քո մասին:
Հա, իհերկե (ժպտում է): Ամենից առաջ երաժշտական կրթություն եմ ստացել, երգչախմբում եմ երգել, իսկ ավելի ուշ Սայաթ-Նովայի անվան երաժշտական դպրոցն ավարտելուց հետո ընդունվել եմ Երևանի Առնո Բաբաջանյանի անվան պետական երաժշտամանկավարժական քոլեջ: Սաքսոֆոն ու կլառնետ էի նվագում, 7-8 տարի էլ հոգևոր երգչախմբում եմ երգել: Բաբաջանյանի անվան պետական քոլեջում սովորելու ժամանակահատվածում էր, երբ ընկերս, որն այդ նույն տարի Թատերական ինստիտուտ էր ընդունվել, երկրորդ կուրս փոխադրվելուց հետո առաջարկեց ինձ ուժերս թատերականում փորձել: Մտածում էի՝ ինչո՞ւ չփորձեմ: Դիմեցի թատերական ինստիտուտ, ընդունվեցի հեշտությամբ, երևի ճակատագիր էր (ժպտում է), 1998 թ. էր: Նշեմ, որ մեկ տարի մնջախաղի կուրսում սովորեցի, իսկ ավելի ուշ փոխադրվեցի ռեժիսուրայի բաժին: Թատերական ինստիտուտ ընդունվելուս հարցում ինձ օգնել է ընկերոջս ուսուցիչը՝ դրամատուրգ, ռեժիսոր Խաչիկ Չալիկյանը, որի շնորհիվ առաջին անգամ ծանոթացա թատերական աշխարհին: Հանդիպում էի նրա հետ, զրուցում էինք ու նա ինձ խարհուրդներ էր տալիս, ես նրան իմ առաջին ուսուցիչն եմ համարում (ժպտում է):
Պետք է ներգրավեինք առաջատար, շնորհքով, աշխատող դերասանների, քանի որ լուրջ գործ էինք էկրանավորելու:
Մնջախաղի կուրսում, այսինքն՝ Թատերականում սովորելու առաջին տարում ապրիլի 24-ին նվիրված ներկայացում բեմադրեցի: Այն տարիներին ինստիտուտի ռեկտորը Սոս Սարգսյանն էր: Եկավ, դիտեց ներկայացումս, շատ հավանեց այն, անգամ իր գրասենյակ հրավիրեց ինձ ու ներկայացման մյուս մասնակիցներին, երկար-բարակ բովանդակալից և շատ հետաքրքիր զրույց ունեցանք: Մեկ տարի անց, երբ կուրսղեկիս հետ մի թեթև վիճեցինք ու ես հասկացա, որ նրա հետ միևնույն հարկի տակ չեմ կարող այլևս աշխատել, որոշեցի այլ բաժին տեղափոխվել: Ընտրությունս կանգ առավ ռեժիսուրայի վրա, բայց ես ցանկանում էի միանգամից երրորդ կուրս տեղափոխվել, որ ընկերոջս հետ լինեմ, ու բացի այդ երրորդ կուրսի վարձը մի փոքր ցածր էր, իսկ այն տարիներին ես ու եղբայրս անդադար աշխատում էինք, որ ծայրը ծայրին հասցնենք ու ինստիտուտի վարձ վճարենք. ինձ համար վարձի ցածր լինելն էլ նշանակություն ուներ, ինչ խոսք (ժպտում է): Առարկաների տարբերությունը, սակայն, այնքան մեծ էր, որ ինձ թույլ չտվեցին բարձր կուրս տեղափոխվել ու ես Խաչիկ Չալիկյանի օգնությամբ դիմում գրեցի Սոս Սարգսյանին ու խնդրեցի, որ ընդառաջի: Սոսը հիշեց ինձ, ընդառաջեց ու տարբերությունները հանձնելուց հետո ես տեղափոխվեցի թատերական ռեժիսուրայի երրորդ կուրս: Դիպլոմայինիս թեման դոկումենտալ ֆիլմ նկարահանելն էր, և ես դեռ այն ժամանակ գիտեի, թե որ ուղղությամբ եմ գնալու, հասկանո՞ւմ ես:
Միայն լավ աշխատանքի արդյունքում է լավ կինո ստեղծվում, պետք է գործիդ նվիրյալը լինես:
Մինչ օրս անընդհատ սովորում եմ, կարծում եմ, որ ռեժիսոր լինելը պարտավորեցնող է՝ միշտ պետք է կրթվես, զարգանաս, քանի որ միշտ կրթվելու և զարգանալու տեղ ունես: Գիտես, ֆլմերից, գրքերից եմ կրթվում, կրթվում եմ գործընկերներիցս, դերասաններից: Սա պրոցես է, որը երբե՛ք, երբե՛ք չպետք է ընդհատվի:
Եթե իմ մասին ինչ-որ անկեղծ բան ասեմ, կասեմ, որ շատ, չափից շատ ինքնաքննադատ մարդ եմ և երբեմն այդ հատկանիշն ինձ խանգարում է: չի ստացվում երկար ժամանակ կայուն վիճակում մնալ, բայց դե դա էլ իր լավ կողմերն ունի (ժպտում է):
Իսկ մտավախություն կա՞ր, որ չի ստացվի:
Գիտես, առաջին կուրսում բեմադրածս ներկայացումը կարելի է ասել, որ ոգևորեց ինձ, «թևեր ձեռք բերեցի», երբ Սոս Սարգսյանը գովեց աշխատանքս: Հենց այդ իրադարձությունների շնորհիվ էլ ես հայտնվեցի այնտեղ, որտեղ այսօր եմ: Արդեն երրորդ կուրսում որոշեցի Անտոն Պավլովիչ Չեխովի «Քեռի Վանյա» պիեսը բեմադրել, ու այո՛, առաջին մտավախությունս այն ժամանակ էր: Հստակ պատկերացնում էի, թե ինչ եմ տալու հանդիսատեսին, բայց փորձերից հետո պատկերն այլ էր. հասկացա, որ չեմ կարող աշխատել դերասանների հետ, չեմ կարող խոսքս հասցնել, կամ ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ լսելի դարձնել նրանց, ու քանի որ անհամաձայնություններ եղան, դերասանները քիչ-քիչ լքեցին ինձ: Բեմականացման աշխատանքները կանգ առան և եկավ պահ, երբ հասկացա, որ խնդիրն իմ մեջ է, քանի որ ռեժիսորին բնորոշ ամենատիպիկ գիծն այն է, որ դու պետք է կարողանաս միևնույն գաղափարի շուրջ համախմբել մարդկանց, մտահղացումները պետք է մաքսիմալ լավ փոխանցես և՛ դերասանական, և՛ աշխատող կազմին, պետք է կարողանաս նրանց մեջ հետաքրքրություն առաջացնել, նրանք պետք է միևնույն նպատակին ծառայեն՝ միայն այդ դեպքում արդյունքն իրեն սպասել չի տա:
Պետք է այնպիսի պլատֆորմ ստեղծվի, որ ուսանողներն իրենց լսելու ժամանակ սխալներից չվախենան և չընկճվեն:
Գիտես, էկրանի կամ բեմի վրա հստակ երևում է՝ դուք միասնական եք, թե՝ ոչ:
Հայկ, իսկ ամենամեծ խնդիրը, որին բախվել ես, ո՞րն էր, նկատի ունեմ այս ողջ ճանապարհի ընթացքում:
Ֆիլմ նկարահանելն ամբողջ աշխարհում է խնդիր, էլ չեմ խոսում Հայաստանի մասին: Այս խնդրին այսօր շատ ու շատ ռեժիսորներ են բախվում: Քիչ ֆիլմեր են արտադրվում, ու դրան համապատասխան պահանջարկն էլ է քիչ, բայց մյուս կողմից էլ ինչպես յուրաքանչյուր ոլորտում, կինոարտադրության մեջ էլ առաջարկ-պահանջարկ օրենքն է գործում, հասկանո՞ւմ ես: Այս խնդրի ակունքները գալիս են ֆինանսական սուղ միջոցներից, որոնք սահմանափակում են քեզ:
Ինչ վերաբերում է ինձ, ապա ասեմ, որ հիմա փորձում եմ այնպիսի սցենար գրել, որն ինձ ավելի կբունաթագրի, որը ներսիցս կբխի, որը կօգնի ասելիքս տեղ հասցնելու հարցում:
Արդեն համագործակցության մի քանի առաջարկ ունեմ, շուտով պետք է կինոկենտրոն դիմեմ, ու դրսից էլ պետք է գումարներ հայթայթեմ, որ սկսեմ գործս (ժպտում է):
Հայկ, ո՞ր ռեժիսորներից ես ամենամեծ ազդեցությունը կրել:
Որպես այդպիսին ուսուցիչներ չեմ ունեցել, նկատի ունեմ չեմ կարող նշել կոնկրետ ռեժիսորների, որոնք ազդեցություն են թողել ինձ վրա:
Ես միշտ էլ շատ եմ կարդացել, ֆիլմերով եմ կրթվել, բայց եթե, այնուամենայնիվ, նշեմ մեկին, որը շատ է օգնել և աջակցել ինձ ռեժիսոր դառնալու ճանապարհին՝ կնշեմ Խաչիկ Չալիկյանին, որը ժամանակին նշաձողեր դրեց, որոնք ինձ շատ օգնեցին և որոնք մինչ օրս փորձում եմ պահել:
Հայկ, ինչպե՞ս «ծնվեց» «Քաոսն» էկրանավորելու միտքը և ի՞նչ էիր կարծում՝ հանդիսատեսը կհավաներ, թե՝ կքննադատեր վերջնական արդյունքը:
Եկավ մի շրջան երբ ես սկսեցի հայ ժամանակակից հեղինակների ընթերցել, անկեղծ ասած, հիմա էլ եմ ընթերցում ժամանակակիցներին, փորձում եմ նրանց ստեղծագործություններից բռնել մեր ժամանակների զարկերակը, քանի որ կարծում եմ, որ գուցե լավ ժամանակակից ֆիլմի, ամուր ֆիլմի հիմքում գրական ստեղծագործություն ընկած լինի, այսինքն՝ ոչ թե սցենարը գրես, այլ գրականության մեջ այն փնտրես, քանի որ կա ամրության խնդիր, կա ճիշտ տրամաբանական զարգացումների խնդիր, որը գուցե պետք է հենց գրականության մեջ փնտրել ու գտնել: Այս տեսանկյունից«Քաոսը» հենց այդպիսի ստեղծագործություն է, ու ես հասկացա, որ գրական ստեղծագործության հետ հետաքրքիր է աշխատել, հատկապես, որ այն գրագետ է վերափոխվում սցենարի և ժամանակակից երանգներն ավելի են հարստացնում այն:
Լավ դասախոսը պետք է իր ուսանողների ինքնատիպությունը բացահայտի, նրանց ինդիվիդուալ մոտեցում ցուցաբերի, զարգացնի այդ յուրահատկությունը ու չփորձի բոլորին իր նման դարձնել:
Այսպիսով, դասական գործ էկրանավորելու միտք միշտ ունեցել եմ, սակայն մտքերս օդում ցրված էին, ու հստակ ոչ մի բան չէի պլանավորել անել: Հանրային հեռուստաընկերությունից առաջարկ ստացա ու միանգամից գործի անցա: Ուզում եմ նշել, որ նկարահանումները մի փոքր քաոսային էին, գուցե այս բառն ուժ ունի, ով իմանա (ժպտում է):Առաջատար, լավ մասնագետներ էինք ընտրել, որոնց զբաղվածության աստիճանը շատ տարբեր էր ու մինչև Նոր տարի պետք է նկարահանումներն ավարտին հասցնեինք: Շաքեն Թուխմանյան պետք է գնար ԱՄՆ, մյուս դերասանները ևս գործեր ունեին, այդ իսկ պատճառով էլ նկարահանումները շատ խճճված էին: Ժամանակ առ ժամանակ անգամ թելն էի կորցնում, նկատի ունեմ ճիշտ հաջորդականության թելը, բայց ստացվեց այն, ինչ ստացվեց:
Բնականաբար մտավախություններ կային, քանի որ այս տեսակ գործն էկրանավորելը պարտավորեցնող է: Շիրվանզադեի «Քաոսը» գրականության ամենահայտնի ու սիրված գործերից մեկն է, դրան բոլորն են ծանոթ: Գիտեի, որ վերջնական արդյունքը շատերին դուր կգա, իսկ շատերը պարզապես կքննադատեն այն: Բնական է, որ քննադատություններ միշտ էլ լինում են և կինեն, պարզապես ուզում եմ ասել, որ ես դրանցից չեմ խուսափում, հակառակը՝ կինոարտադրության մեջ դրանք շատ կարևոր են ու անհրաժեշտ: Առողջ քննադատությունը քեզ թույլ է տալիս կողքից նայել արածդ աշխատանքին, բացթողումներին, թերություններին, բայց այն պետք է հիմնավորված լինի, այսինքն՝ կարծիք հայտնելիս, պետք է հիմնավորես այն:
Հայկ, դերասանական կազմի ընտրությունն ինչո՞վ էր պայմանավորված:
Ասեմ, որ շատ երկար տևեց դերասանների ընտրությունը, քանի որ իմ խորին համոզմամբ դերասանները պետք է անսամբլ ձևավորեն, այսինքն՝ մեկը մյուսին պետք է համապատասխանի, մեկը մյուսի հետ պետք է համահունչ լինի, մեկը մյուսին պետք է լրացնի: Օրինակ, ինչ-որ դերասանի հետ ես ուզում համագործակցել, որը լավն է, տաղանդավոր է, բայց նա մյուս դերասանին թե՛ արտաքին տվյալներով, թե՛ տեմպերամենտով այնքան էլ չի համապատասխանում: Դժվար էր, ինչ խոսք: Մոտ մեկուկես, երկու ամիս ընտրության պրոցեսը տևել է, քանի որ անընդհատ նոր մտքեր էին ծագում: Դերասանական կազմի ընտրությունը կոլեկտիվ կերպով արվեց, առաջարկել եմ պրոդյուսերներին, միասին քննարկել ենք ու եկել ընդհանուր հայտարարի: Պետք է ներգրավեինք առաջատար, շնորհքով, աշխատող դերասանների, քանի որ լուրջ գործ էինք էկրանավորելու:
Օրինակ Մկրտիչ Արզումանյանի հետ մի քանի հումորային նախագծերում համագործակցել ենք, բայց սա առաջին լուրջ ու մեծ պրոեկտն էր, ու անհամեստություն չթվա, բայց կարծում եմ՝ մեզ մոտ ստացվեց: Գիտես, Մկոն բազապրոֆիլ դերասան է, համենայն դեպս այն, ինչ անում է, անկեղծ և լիարժեք է անում:
Կյանքս ասես վերելքների ու վայրէջքների հաջորդականություն լինի, ու ասեմ, որ չի ստացվում երկար ժամանակ կայուն վիճակում մնալ, բայց դե դա էլ իր լավ կողմերն ունի:
Խոսքիցս շեղվեմ, գիտես, ընդհանրապես դերասանները բաժանվում են երկու խմբի՝ աշխատող դերասաններ, որոնք անընդհատ պրպտում են և չաշխատող դերասաններ: Լավ դերասանն առաջին խմբին է պատկանում և սկսում է ապրել, մտածել իր կերպարի նման՝մանրուքներից սկսած և մեծ բաներից վերջացրած նա միաձուլվում է կերպարի հետ, որ այն ճշմարտանման լինի: «Քաոսում» այդ տեսակ դերաաններ էին հավաքվել. նրանք անգամ գիշերը կարող էին գալ և առաջարկություններ անել,այսինքն՝ միշտ մասնակցում էին աշխատանքային պրոցեսին:
Այսօր ես նորից համագործակցում եմ Խորեն Լևոնյանի հետ, որը պատկանում է իմ նշած դերասանների շարքին: Նա սիրում է աշխատել, իսկ ռեժիսորը միշտ այդ տեսակ դերասանի հետ համագործակցությունից հաճույք է ստանում: Այսօր միասին երկրորդ աշխատանքի վրա ենք աշխատում:
Իսկ դու, ինքդ ինչպե՞ս ես գնահատում «Քաոսի» ստացված-չստացված լինելը:
Արդեն նշեցի, որ ինքնաքննադատ եմ (ժպտում է): Առաջինը, բնականաբար, ես եմ տեսնում աշխատանքիս մեջ առկա թերությունները, վրիպումները, բացթողումները, բայց կարծում եմ, որ այս աշխատանքով փորձ արեցի մի փոքր որակապես լավ բան ստեղծել, այսինքն հայաստանյան, այսպես ասած, սերիալային կուլտուրան մի քիչ զարգացնել, ավելի լավ, բովանդակալից և ավելի ուսուցողական այն դարձնել: Ինձ թվում է, որ այնքան էլ վատ չի ստացվել: Սովորաբար գիտես ոնց է՝ ֆիլմը, սերիալը նկարահանվում է այն ակնկալիքով, որ հանդիսատեսն այն նայի, հասկանա, ընդունի, ու երբ աշխատանքը գնահատված է, և ընդունվում ու լավ արձագանքներ է ստանում, հաճելի է ինչ խոսք: Սա մեծ, ծախսատար կոլեկտիվային աշխատանք էր: Գրողի գործի պես չէ, հասկանո՞ւմ ես: Այսինքն՝ գիրք չես գրում, որ կարդան կամ չկարդան, այն դնես դարակում և հարյուր տարի հետո նոր միայն այն գնահատվի: Ծախս ես անում ու պետք է այն դիտողականություն ունենա: Հաճելի է, որ «Քաոսը» նայեցին, դրա մասին այդքան խոսեցին ու քննարկեցին այն (ժպտում է):
Նկարահանումների ընթացքում դժվարություններ եղա՞ն:
Միակ խնդիրն, ինչպես նշեցի զբաղվածության խնդիրն էր: Գիտես էպիզոդները խառը հերթականությամբ էինք նկարում, այսինք՝ 1-ին սերիայից, հետո՝ 15-րդից և այլն, ու այս ամբողջ ընթացքում եղանակը լավ էր, ձյուն էլ չկար, բայց վերջին կադրը նկարահանելիս այն կտրուկ վատացավ, ձնախառն անձրև էր գալիս: Նյարդայնանում էի, քանի որ հույս ունեի, որ կհասցնեմ նկարահանումները և բախտներս, մեղմ ասած, բերեց (ծիծաղում է):
Հայկ, լավ կինոյի սահմանումը ո՞րն է:
Կինոն կոլեկտիվ աշխատանք է ենթադրում, և լավ կինոն այն կինոն է, որտեղ բոլոր մասնագետները, այսինքն՝ թե՛ տեխնիկական, թե՛ ստեղծագործ անձնակազը, դերասաններն իրենց գործը լավ են անում, այսինքն՝ կա աշխատանքի հստակ բաժանում: Միայն լավ աշխատանքի արդյունքում է լավ կինո ստեղծվում, պետք է գործիդ նվիրյալը լինես: Բացի այդ կարևոր է նաև սցենարը, ու երբ կա լավ սցենար, արդեն քեզնից է կախված՝ ֆիլմդ լավը կլինի, թե ոչ: Կինոյում պետք է հավատք ունենաս, պետք է միշտ բոցավառված լինես, պետք է գործընկերներիդ վարակես այն էնտուզիազմով, որը ներսումդ է, քանի որ վերջնական արդյունքում դա երևալու է (ժպտում է):
Հայկ, հիմա ի՞նչի վրա ես աշխատում:
Վարդգես Պետրոսյանի «Վերջին ուսուցիչը» վիպակն եմ էկրանավորում: 16 մասից է բաղկացած, ու Հանրային հեռուստաընկերությունով է ցուցադրվելու: Գրեթե «Քաոսի» նույն կոլեկտիվով ենք աշխատում այս նոր գործի վրա, մի քիչ փոփոխված կազմով իհարկե. գլխավոր դերում Խորեն Լևոնյանն է:
Ինչ վերաբերում է սցենարին, այն ադապտացվել է և բերվել մեր օրեր, հեղինակն է Անահիտ Աղասարյանը: Այն սերունդների վաղնջական ժամանակներից եկող բախման մասին է: Պատմության հիմքում հայրենասիրությունն է, գրականության և ընթերցանության պրոպագանդան, ու ես դա ճիշտ եմ համարում, քանի որ գրականությունից կարևոր բան չկա, ոչինչ չի փոխարինի դրան ու եթե մի փոքրիկ ռեպլիկով այն բնորոշեմ, կհիշեմ Մամյանին, որն իր աշակերտներին ասում է. «Մի՛ կորցրեք ձեր միջի հեքիաթը, միշտ պահեք ու փայփայեք այն»: Սա շատ հումանիստական աշխատանք է, շատ ուսուցանող, քանի որ որպես ռեժիսոր ինձ համար կարևոր է օգտակար գործ անել, իսկ այս գործն այդպիսին է:
Մինչ օրս անընդհատ սովորում եմ և կարծում եմ, որ ռեժիսոր լինելը պարտավորեցնող է. միշտ պետք է կրթվես, զարգանաս, քանի որ միշտ կրթվելու և զարգանալու տեղ ունես:
Հայկ, ի՞նչ ցանկություններ կան կինոյի հետ կապված:
Գիտես, մինչ օրս ես նկարահանել եմ կոմերցիոն ֆիլմեր, սերիալներ, ու ամենամեծ ցանկությունս ամբողջովին իմ հույզերին համապատասխանող ֆիլմ ստեղծելն է, հենց այդ միտքն է ինձ առաջ տանում ու ես գիտեմ, որ վաղ թե ուշ այն կյանքի կկոչեմ: Այդ միտքն ինձ ուժ է տալիս, ես ուզում եմ ֆիլմ նկարահանել, որը ներսիցս կբխի:
Հայկ, սկսնակներին օգնելու համար ի՞նչ պետք է անենք:
Մենք պետք է թե՛ Թատերական ինստիտուտում, թե՛ դրանից դուրս այնպիսի մի համակարգ ստեղծենք, որը հնարավորություն կտա ոլորտի սկսնակներին աշխատել և սխալներից չվախենալ, այլ հակառակը՝ դրանք շտկելով առաջ շարժվել, քանի որ ռեժիսորական աշխատանքը ֆիզիկական, մտավոր և տեխնիկական աշխատանք է և սխալներից չես կարող խուսափել: Պետք է այնպիսի պլատֆորմ ստեղծվի, որ ուսանողներն իրենց լսելու ժամանակ սխալներից չվախենան և չընկճվեն:
Իսկ լուծումը ո՞րն է:
Գիտես, մեր արտադրությունն է քիչ: Օրինակ պարսկական կինոն այսօր բոլոր հեղինակավոր կինոփառատոններում իր մասին պատմում է, մրցանակների է արժանանում, այսինքն՝ այն շարունակում է գրավել կինոինդուստրիան, լավ անուններ են ի հայտ գալիս, քանի որ շատ ֆիլմեր են ստեղծվում, բայց վերջում դրանցից միայն մի քանիսն են լավը ու այդ լավը միշտ աչքի է ընկնում: Մենք էլ պետք է շատ ու շատ ֆիլմեր նկարահանենք, որ շատի միջից կարողանանք ընտրել լավերը, այսինքն՝ առանձնացնել նրանց, ֆիլտրել լավ ֆիլմերը: Ես իհարկե հասկանում եմ, որ այնտեղ տնտեսությունն է մեծ, բայց չէ որ մենք ևս կարող ենք ինչ-որ մոդել ստեղծել, որ սկսնակները գոնե կարճամետրաժ ֆիլմերով ինքնաարտահայտվելու հնարավորություն ստանան, նկատի ունեմ, որ կարևոր է զարգացնել սկսնակների ինքնատիպությունը, ցույց տալ նրանց, որ ինքնատիպ են ու քաջալերել նրանց: Լավ դասախոսը պետք է իր ուսանողների ինքնատիպությունը բացահայտի, նրանց ինդիվիդուալ մոտեցում ցուցաբերի, զարգացնի այդ յուրահատկությունը ու չփորձի բոլորին իր նման դարձնել, քանի որ հնարավոր է, որ որևէ մեկը գա ու անի այն, ինչ նախկինում ոչ ոք չի արել և այդ քայլով իր տեղն ամրապնդի ոլորտում ու ցույց տա կարողությունները (ժպտում է):
Զրուցեց Մարիամ Սուքիասյանը
Լուսանկարեց Լուսինե Գրիգորյանը
տես նաև՝
